RATUJMY
RZEKI

Sytuacja rzek
w Polsce

W Polsce mamy ok. 150 tysięcy kilometrów rzek. Jedynie 20-25% z nich to rzeki, które nie zostały w ogóle przekształcone przez człowieka lub zostały zmienione w niewielkim stopniu.

Rzeki nie bez powodu nazywane są układem krwionośnym przyrody - są korytarzami migracyjnymi dla zwierząt i siedliskiem wielu roślin, ale przede wszystkim pełnią ważne funkcje ekosystemowe – dostarczają nam świeżą wodę, którą również filtrują oraz przeciwdziałają powstawaniu suszy.

Nawet niewielkie modyfikacje w ich biegu powodują zmiany w strukturze rzeki, tempie przepływu wody, natlenieniu oraz niszczą specyficzne mikrosiedliska występujące w naturalnej, nieuregulowanej rzece, które są miejscem życia i rozrodu wielu organizmów.

Ich pełne życia koryta pozbawiono materiałów dennych poprzez odmulanie, usuwanie roślinności, wykaszanie brzegów i wycinkę nadbrzeżnych drzew. Wiele rzek zostało wyprostowanych, obwałowanych i oszpeconych przez betonowe umocnienia, uniemożliwiające zasilenie doliny w wodę przy większych wezbraniach, a tym samym utrzymanie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego oraz wielu siedlisk zwierząt i roślin dolinowych.

Rzeka a działania człowieka

Przekształcenia rzek i ich dolin są groźne w skutkach nie tylko dla przyrody, ale również dla nas samych - w ich wyniku wzrasta zagrożenie suszą i powodziami, a rzeki tracą zdolność do samooczyszczania się.

Budowa kolejnych obwałowań i regulacje rzek nie stanowią skutecznego zabezpieczenia przeciwpowodziowego. Nadmiar wody w rzece musi się rozlać. Tereny zalewowe spowalniają odpływ wody, chroniąc tereny zurbanizowane położone poniżej. Niczym gąbka przechwytują powodziową falę wezbraniową i łagodzą skutki wylewów rzeki. Umożliwienie rozlania się rzece w jej naturalnej dolinie jest nie tylko najtrwalszą, ale też najtańszą formą ochrony przed powodzią. Przy okazji ochrony naturalnych terenów zalewowych udaje się także zachować lasy łęgowe i torfowiska, które gromadzą wodę, łagodząc skutki suszy.

Naturalna rzeka to skomplikowany system oczyszczający. Składa się z piaszczystych plaż i wysp, wychwytujących zanieczyszczenia organiczne, czy nadbrzeżnych i dennych roślin, które gromadzą w swoich tkankach fosfor i azot spływający z pól. Jest to też dom dla wielu gatunków zwierząt, z których część odgrywa dużą rolę w usługach ekosystemowych pełnionych przez rzeki. Jedna skójka gruboskorupowa, która jest już gatunkiem zagrożonym, potrafi przefiltrować aż 40 litrów wody w ciągu doby, usuwając z niej organiczne zawiesiny.

Życie w rzece

Atrakcje, takie jak spływy kajakowe czy wędkowanie, zbliżają nas do rzek. Pamiętajmy jednak, że rzeki są przede wszystkim domem i ostoją dla innych żywych istot, a my pełnimy tam jedynie rolę gościa. Od nas zależy, czy będziemy gościem kłopotliwym, czy takim, który nie zakłóca spokoju gospodarzy.

Od bezkręgowców przez ryby, płazy, gady, ptaki aż po ssaki - polskie rzeki i doliny pełne są wielu gatunków zwierząt. Dla jednych są stałym domem i źródłem pokarmu, innym potrzebne są do zimowego odpoczynku, a te najbardziej lotne patrzą na nie tylko z dystansu. Zacznijmy od ryb.

Łosoś pospolity to najbardziej znana ryba wędrowna występującą zarówno w Bałtyku, jak i w polskich rzekach. Za pomocą węchu zapamiętuje zapach wody rzeki, w której się urodził. I właśnie dzięki węchowi, wędrując na tarło, odnajduje drogę do miejsca swojego urodzenia.

Niestety - drogę migracji rybom wędrownym uniemożliwiają przeszkody w postaci tam i barier na rzekach. Co prawda, na niektórych z nich montowane są przepławki, lecz większość z nich jest niefunkcjonalna i nieprzystosowana dla wielu organizmów. Trzeba też pamiętać, że przepławka działa „pod prąd”, kieruje ryby w górę rzeki. W zasadzie nie ma przepławek, które działają w obie strony. To znaczy, że ryby, które chcą popłynąć w dół rzeki (np. wracają z tarlisk), muszą przejść przez wirniki elektrowni wodnej, działające jak wielki młynek do mięsa. Część ryb przeżyje, ale bardzo duża część zostanie zabita lub okaleczona. Ponadto, przepławki projektuje się dla konkretnych gatunków ryb, zazwyczaj tych największych i silnie migrujących, jak np. troć czy łosoś.

Okoliczni mieszkańcy

Na stromych, gliniastych skarpach rzek, drążąc długie i wąskie tunele, urządzają swoje gniazda zimorodki i jaskółki brzegówki. Zimorodki to niezwykłe i płochliwe ptaki o turkusowo-błękitnym grzbiecie i pomarańczowych nogach. Ich długie dzioby pomagają im łapać mniejsze ryby, będące ich głównym pożywieniem. Zagrożeniem dla tych ptaków jest zabudowa wyrw na skarpach czy regulacja brzegów.

Na brzegach, rzecznych łachach, pomiędzy kamieniami, dostrzec można nakrapiane jaja. Należą do sieweczki rzecznej, coraz rzadszego ptaka. Osuszanie brzegów, umacnianie ich wałami oraz brak spokojnych, nieuczęszczanych nadrzecznych plaż – wszystko to sprawia, że sieweczkom coraz trudniej znaleźć dogodne miejsce do życia, podobnie jak innym gatunkom (sieweczka obrożna, rybitwa białoczelna, rybitwa rzeczna, mewa pospolita, ostrygojad) związanym z piaszczystymi łachami i wyspami.

Bóbr to najlepszy wodny inżynier i nasz sprzymierzeniec w walce z suszą.
Działalność tych zwierząt jest najlepszym naturalnym sposobem na gromadzenie wody i podnoszenie poziomu wód gruntowych, dzięki czemu lokalne tereny są mniej dotknięte skutkami suszy. Bobry rocznie wykonują prace retencyjne, które można wycenić na 100 milionów złotych, a robią to za darmo! Często pojawiają się problemy na linii człowiek-bóbr, jest kilka sposobów na to, aby sąsiedztwo z tym zwierzęciem nie było uciążliwe - przede wszystkim nie należy niszczyć tam bobrowych i żeremi; w tamach bobrowych można montować urządzenia stabilizujące poziom wody, a cenne drzewa, wały przeciwpowodziowe, czy przepusty drogowe zabezpieczyć siatką.

Jak ratować rzeki?

Fundacja WWF od lat apeluje o pilne i skuteczne wdrożenie prawa w zakresie zapewnienia dobrego stanu wód słodkich w Polsce. Aby móc skutecznie chronić rzeki, fundacja stworzyła w 2018 roku program Strażnicy Rzek WWF. Jest to grupa miłośników przyrody, którym los rzek nie jest obojętny i chcą oni aktywnie działać dla ich dobra. W gronie tym znajdują się osoby, które zajmują się ochroną przyrody naukowo, ale duża część Strażników nie ma wykształcenia w tej dziedzinie, interesuje się rzekami hobbystycznie, a dzięki merytorycznemu wsparciu Fundacji WWF Polska jest w stanie wiele zdziałać na rzecz tych cennych obszarów.

W ramach programu Strażnicy Rzek WWF powstał również projekt Zaopiekuj się rzeką, którego celem jest ochrona najcenniejszych odcinków małych i średnich rzek w Polsce, z pomocą i zaangażowaniem społeczeństwa. Każdy, kto zostanie opiekunem konkretnego odcinka rzeki zobowiązuje się do przeprowadzenia w ciągu roku czterech monitoringów, organizacji akcji sprzątania śmieci, a także interwencji w urzędach w sytuacji, gdy planowane będą niepokojące inwestycje. Program działa na zasadach wolontariatu i jest bardzo ważny z punktu widzenia ochrony polskich rzek, gdyż pozwala na kontrolowanie ich stanu oraz szybkie reagowanie w razie potrzeby.

Dzięki monitoringom przeprowadzanym przez Strażników udało nam się opisać ponad 100km rzek i przeprowadzić ponad 28 interwencji, m.in. w sprawie nielegalnego wysypiska w rejonie Wkry, nielegalnie zbudowanej tamy na rzece Rogoźniki Wielki, obwałowań na rzece Bug. Strażnicy zablokowali także szkodliwe prace utrzymaniowe na Żylicy i podejmowali akcje sprzątania rzek: Czarnej, Studnicy czy Długiej w Markach.
Więcej informacji o programie: https://straznicy.wwf.pl/

Strona internetowa coztawoda.pl używa plików cookies w celach statystycznych, reklamowych oraz funkcjonalnych.
Aby dowiedzieć się jaki jest cel używania cookies oraz jak zmienić ustawienia cookies w przeglądarce odwiedź zakładkę Polityka Prywatności

Rozumiem